Grypa - jak się przed nią uchronić i jak ją leczyć?

Jak można się zarazić?

Źródłem zakażenia wirusem grypy człowieka jest inny człowiek, z którym mamy kontakt. Infekcja szerzy się przede wszystkim drogą kropelkową (wirusy znajdujące się w kroplach wydzielin z górnych dróg oddechowych wydostają się podczas kaszlu, kichania, czy głośnego mówienia). Odległość mniejsza niż 1 metr od osoby chorej grozi zakażeniem.
Zakażenie możliwe jest również poprzez bezpośredni kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z układu oddechowego zakażonej osoby. Jeżeli osoba zakażona dotyka ręką ust lub nosa, na jej skórze pozostają kropelki wydzielinym, które mogą zawierać wirusy.
Chory jest zakaźny dla osób z bliskiego otoczenia, a ryzyko że dojdzie do zakażenia pojawia się na dzień przed wystąpieniem u niego objawów klinicznych. Gdy pacjent poczuje się lepiej nie oznacza to, że ryzyko zakażenia minęło, szczególną ostrożność w kontakcie z nim zachowajmy jeszcze przynajmniej 5 dni po ustąpieniu objawów. Dzieci przez dłuższy okres są "niebezpieczne" dla otoczenia, po ustąpieniu objawów mogą jeszcze zakażać nawet do 10 dni. Osoby z ciężkimi niedoborami odporności (po przeszczepach, nosiciele wirusa HIV) mogą zakażać znacznie dłużej, do kilku miesięcy.

Dlaczego wirus grypy jest niebezpieczny?

Wirusa grypy cechuje niezwykła plastyczność i duża zmienność antygenowa.
Co to oznacza?
Wymiana segmentów RNA między różnymi rodzajami wirusa umożliwia powstawanie nowych typów wirusów, nawet w tym samym sezonie zachorowalności. Dlatego też dany rodzaj szczepionki może być skuteczny w jednym okresie, nieskuteczny natomiast w innym. Wymiana materiału genetycznego pomiędzy wirusami ludzkimi i zwierzęcymi grozi powstaniem niebezpiecznych wirusów, zdolnych do zarażania ludzi i zwierząt ( przykładem jest tutaj ptasia grypa) i transmisji z człowieka na człowieka.
Przypadki zachorowań na grypę podlegają obowiązkowi zgłaszania do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, dalej informacja przepływa do Zakładu Epidemiologii PZH, Krajowego Ośrodka ds. Grypy i wreszcie trafia do międzynarodowych ośrodków referencyjnych WHO. Taka sieć umożliwia monitorowanie sytuacji epidemiologicznej w kraju i na świecie, śledzenie zmienności wirusa, co z kolei umożliwia opracowywanie szczepionki na nadchodzący sezon epidemiczny. Na grypę najczęściej chorują osoby młode, ale najwyższa śmiertelność dotyczy osób starszych i pacjentów z niedoborami immunologicznymi (pacjentów zakażonych HIV i po przeszczepach).

Jak rozpoznać infekcję?

Coroczny wzrost zachorowań obserwuje się w okresie jesienno-zimowym. Objawy pojawiają się nagle, 1-3 dni po kontakcie z osobą zakażoną. Charakterystyczna jest wysoka gorączka (powyżej 38 stopni), silne, rozlane bóle głowy, bóle mięśni i stawów, brak apetytu, uczucie rozbicia i wyczerpania. Może wystąpić zapalenie spojówek z silnymi bólami mięśni gałki ocznej. Podrażnienie układu oddechowego daje o sobie znać suchym, napadowym kaszlem, bólem gardła, kichaniem i katarem. Sporadycznie zdarzają się krwawienia z nosa, a u dzieci mogą wystąpić nudności i wymioty. Po ustąpieniu gorączki ból gardła i kaszel utrzymują się jeszcze przez 3 - 4 dni, ale uogólnione osłabienie może trwać jeszcze przez 1-2 tygodnie. Zakażeniu wirusem grypy w grupie ogólnie zdrowych dorosłych osób może mieć przebieg objawowy, ale może też przebiegać jedynie z gorączką lub bezobjawowo.

Powikłania czyli jakie mogą być konsekwencje

Powikłania mają związek głównie z układem oddechowym. Wirus grypy może spowodować zapalenie wirusowe płuc, a jeżeli dojdzie do kolonizacji bakteryjnej - zapalenie bakteryjne płuc. Częste są zaostrzenia przewlekłych chorób układu oddechowego takich jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc. U dzieci zdarza się zapalenie ucha środkowego, a nawet zapalenie mięśni. Może dojść do tak poważnych powikłań jak zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia. Ujawnić mogą się powikłania ze strony układu nerwowego.

Jak leczyć?

Przebiegająca bez powikłań grypa jest chorobą, która przemija bez większych problemów i w większości przypadków wystarczające jest leczenie objawowe. Leczenie objawowe oznacza zwalczanie skutków działania wirusa a nie przyczyny choroby (samego wirusa). Ważne jest długie wypoczywanie w łóżku, ulgę przynoszą środki przeciwgorączkowe, przeciwkaszlowe i łagodzące dokuczliwe objawy bólowe gardła (wirus uszkadza nabłonek błon śluzowych nosa i gardła). Należy pamiętać o odpowiedniej diecie i nawadnianiu organizmu. W niepowikłanej grypie nie stosuje się antybiotyków (nie mają one działania przeciwwirusowego), dlatego też, jeżeli lekarz nie zleci antybiotyku, nie chodźmy od lekarza do lekarza. U dzieci i młodzieży do lat 18. przeciwwskazane jest stosowanie Aspiryny!

Jak się uchronić?

Podstawową metodą zapobiegania grypie są szczepienia i przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej. Należałoby unikać dużych skupisk ludzi podczas okresu zwiększonej zachorowalności, co nie zawsze jest możliwe. Duże znaczenie wydaje się mieć zachowanie wzmożonej higieny podczas kaszlu, kichania i mówienia. Osoba chora powinna zasłaniać ręką usta przy kaszlu i kichaniu, często myć i dezynfekować ręce, zużyte chusteczki higieniczne powinny jak najprędzej znaleźć się w koszu na śmieci. Jeżeli jesteśmy zdrowi unikajmy dotykania rękami ust i innych okolic twarzy, wirus może pozostawać na rozmaitych powierzchniach w naszym otoczeniu. Pamiętajmy o unikaniu stresu, przemęczenia, wysypianiu się, regularnej aktywności fizycznej.
Najbardziej efektywnym sposobem zapobiegania grypie są coroczne szczepienia. Każda dawka szczepionki zawiera cząsteczki 3 szczepów wytypowanych na podstawie analizy szczepów krążących w danym sezonie epidemicznym. Analizy tej dokonuje WHO na podstawie badań szczepów nadsyłanych z całego świata.
Szczepienie nie zawsze jest skuteczne a jego działanie zależy od takich czynników jak wiek, indywidualna odpowiedź immunologiczna (zdolność do wytwarzania przeciwciał), stopień zgodności między szczepami szczepionkowymi a krążącymi w danym sezonie. Duża zmienność genetyczna wirusa sprawia, że szczepionka działająca na jeden typ wirusa jest nieskuteczna w stosunku do innego. Mimo to warto się zaszczepić. Profilaktyka taka złagodzi objawy ewentualnej choroby i zmniejszy prawdopodobieństwo powikłań.
Od 1994 roku w Polsce szczepienia przeciwko grypie są objęte Programem Szczepień Ochronnych jako szczepienia zalecane. Jako wskazania do szczepień wymienia się astmę, cukrzycę, niewydolność układu oddechowego i krążenia, niewydolność nerek. Zaszczepić powinny się osoby z obniżoną odpornością i osoby w wieku powyżej 55. lat. Do szczepień zachęcani są pracownicy ochrony zdrowia, handlu, szkół, transportu, budownictwa, a więc osoby narażone na kontakty z dużą ilością ludzi i takie, które pracują na świeżym powietrzu. Niektórzy zalecają także szczepienia dzieci w wieku 6-59 miesięcy oraz kobiet w ciąży (w 2. lub 3. trymestrze). Przeciwwskazania obejmują ostre choroby z wysoką gorączką, uczulenia na substancje zawarte w szczepionce, stwierdzenie niepożądanych odczynów poszczepiennych po poprzedniej szczepionce przeciwko grypie.

Piśmiennictwo: "Choroby zakaźne i pasożytnicze" J. Cianciara, J. Juszczyk