"Żelaźniaki" z jednym rodowodem

Pierwsze wzmianki o istnieniu Żelaznej można odnaleźć w lustracji dóbr królewskich z 1661 roku. Według danych z 1781 roku, w Żelaznej było 20 domów. Miejscowość należała do parafii Chorzele. W 1827 roku były 24 domy i 70 mieszkańców. W latach 1795-1864 wioska stanowiła własność rządową (państwową) kolejnych rządów w Polsce. Po uwłaszczeniu w 1864 roku stosunki własnościowe przestały mieć pierwszorzędne znaczenie. W 1895 roku Żelazna Prywatna i Żelazna Rządowa, traktowane jako jedna całość, liczyły w sumie 64 domy, 402 mieszkańców i 1465 mórg ziemi. Według spisu powszechnego, przeprowadzonego w 1921 roku, Żelazna Prywatna liczyła 24 domy, 6 innych budynków oraz 122 mieszkańców. Z kolei Żelazna Rządowa miała 49 domów i 249 mieszkańców. Jeśli chodzi o Żelazną Rządową-Gutochę to, niestety, w źródłach odnotowuję się tylko nazwę Bagno Gutocha, brak jest ruchu osadniczego.

Wielka bitwa z Rosjanami

Żelazna Rządowa na trwałe wpisała się do historii walk narodowo-wyzwoleńczych naszego kraju, za sprawą bitwy, która miała miejsce w Powstaniu Styczniowym 6 listopada 1863 roku. Starły się w niej wojska rosyjskie, z wojskami powstańczymi, dowodzonymi przez majora Konstantego Rynarzewskiego i kapitana Lenartowicza. W wyniku prowadzonej walki Rosjanie stracili jednego oficera oraz 40 żołnierzy, natomiast powstańcy stracili 17 żołnierzy. Na początku XX wieku w Żelaznej istniała już szkoła, w której językiem nauczania był język rosyjski. W pierwszej dekadzie XX wieku mieszkańcy Żelaznej podzielili się w sprawie utworzenia parafii w Parciakach. Część mieszkańców chciała przyłączyć Żelazną do nowo tworzonej parafii w Parciakach, drudzy opowiadali się za pozostaniem przy parafii chorzelskiej. Była również grupa mieszkańców opowiadających się za przyłączeniem Żelaznych do parafii Brodowe Łąki. Grupą tą kierował Józef Fąk z Żelaznej Rządowej. Wysłano nawet pismo w tej sprawie do gubernatora płockiego. W wyniku prowadzonego sporu J. Fąk w obawie przed zemstą ludzi zbiegł do Ameryki.

Emigrowali i walczyli

Na przełomie XIX i XX wieku, w wyniku niekorzystnej sytuacji gospodarczej regionu, wielu mieszkańców Żelaznej wyemigrowało za granicę (głównie do USA).

Czasy II Rzeczypospolitej także mijały pod znakiem emigracji zarobkowych. Wówczas wielu mieszkańców wsi wyjechało do Francji. Gdy wybuchła II wojna światowa, mieszkańcy w obawie przed wkraczającymi hitlerowcami od strony Prus Wschodnich ewakuowali się na południowy wschód.

Żelazna podczas ostatniej wojny doświadczyła wielu cierpień ze strony okupanta. Według znanych statystyk, zginęło wtedy ok. 20 mieszkańców wsi. Wielu zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty. Ale rozwijał się tu bardzo silny ruch oporu. Wielu "Żelaźniaków" należało do Armii Krajowej. Współpracowali oni z desantami sowieckimi zrzucanymi w te strony.

Szkoła od marca 1945 roku

Po wojnie przystąpiono do usuwania zniszczeń. Pierwszy dzwonek w szkole zabrzmiał w marcu 1945 roku. Kierowniczką szkoły była wtedy Halina Janczewska. Szkoła mieściła się w budynkach prywatnych. Otwarcie tysiąclatki miało miejsce 5 października 1965 roku. Czasy powojenne obfitowały w szereg inicjatyw społecznych, w wyniku których w Żelaznej otwarto ośrodek zdrowia oraz lecznicę weterynaryjną, kilometr od Żelaznej Rządowej, wybudowano budynki gospodarcze wraz z mieszkalnymi Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Nosiło ono nazwę PGR Gutocha. Zatrudniani tam ludzie pochodzili z ościennych wiosek i gmin. Przez Żelazną Rządową przebiega droga powiatowa z Przasnysza do Brodowych Łąk, dzięki czemu kursuje tu komunikacja PKS. Jeśli chodzi o obecnych przedsiębiorców, to w Żelaznej Rządowej znajdują się dwa sklepy ogólnospożywcze (w tym jeden jest własnością Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Jednorożcu), jeden sklep w Żelaznej Prywatnej oraz jeden sklep jest w Żelaznej Rządowej-Gutosze. n

Wojciech Łukaszewski